2005, Eksploatacija gline i industrija opekarskih proizvoda u Srbiji

Kaolinske gline :

Ležišta kaolintskih glina dugo se istražuju i eksploatišu u Aranđelovačkom, Kolubarskom i Vlašićkom basenu. U većem ili manjem obimu istražene su mnogi lokaliteti, a na nekima je obavljana i povremena eksploatacija (Baroševac, Dren, Metriš). Od perspektivnih ležišta vatrostalnih glina dva su u eksploataciji: Lazine i Košarno, s tim da je proizvodnja u ležištu Košarno povremena. Ležište Baroševac u kolubarskom ugljenom basenu, prekriveno je debelim slojem jalovine sa površinskog kopa uglja, a glina je slabijeg kvaliteta od gline iz ležišta Rudovci. U svim ovim ležištima vatrostalna glina je najvećim delom tipa paljene gline. Sirovinsku bazu veznih vatrostalnih glina tipa “Vrbica” čini, ne računajući gotovo iscrpljena ležišta Vrbica i Ćirinac, ležište Bukovik, koje raspolaže dovoljnim rezervama rude za duži period eksploatacije. Međutim, ležište Bukovik nalazi se na dubini većoj od 100 m, pa je predviđeno za jamsku eksploataciju.

Keramičke gline :

Što se tiče keramičkih glina, situacija je nešto povoljnija i postoje tri velika istražena ležišta. Jedno od njih je otvoreno Košarno, sa veoma malim obimom proizvodnje. Keramičke gline u ležištima Košarno, Brezaci i Kisela voda su dosta peskovite. U ležištu Boj brdo, deo gline je takođe dosta peskovit. Od četiri ležišta keramičkih glina srednje veličine, dva su otvorena. U ležištu Jovanovića brdo ostale su uglavnom “tamne” keramičke gline. U ležištu Slatina dinamika otkopavanja keramičkih glina zavisi od mogućnosti valorizacije povlatnih kvarcnih peskova. Ležište Dren je potpuno istraženo, ali van eksploatacije, glina je dosta peskovita. Ležište Savića mala kod Jadarske Lešnice je delimično istraženo, a glina je dosta peskovita.

Istražena ležišta plastičnih keramičkih glina pripadaju, nažalost, kategoriji malih ležišta i većina se nalazi na širem području Donjeg Crnjiljeva. Ove gline čine, za sada, celokupnu sirovinsku bazu kvalitetnih plastičnih keramičkih glina, svetle boje pečenja, u Srbiji.

Opekarske gline :

Teritorija Srbije bogata je opekarskim sirovinama različitog mineralnog i petrografskog sastava. Ležišta su stvarana u različitim sredinama, eluvijalnim (Novi Pazar, Lešnica), deluvijalno-proluvijalnim (Novi Pazar, Vrčin), aluvijalno-barski (Bečej-Rit, Obrenovac, Velika Plana, Svilajnac), aluvijalno-barsko-lesnim (Novi Bečej), aluvijalno-jezerski (Vladičin Han, Vlasotince, Kruševac, Lešnica), slatkovodnim jezerima (Donje Crniljevo, Slatina, Boj brdo, Kubršnica, Stalać), priobalskim marinskim (Subotica, Srpski Miletić, Crvenka, Kula, Ruma, Inđija, Sremski Karlovci, Čerević, Titel, Jasenovo, Uljma, Višnjica-Beograd, Vinča, Smederevo, Smederevska Palanka, Kostolački basen), lesno aluvijalnim (Čelarevo, Zrenjenin, Kovin, Golubinci, Ub) i lesno-aluvijalnim-barskim (Kanjiža, Kikinda).

eksploatacije gline:

Procenjuje se da je ukupan obim godišnje proizvodnje glina u Srbiji oko 3,5 mil tona. Retki su površinski kopovi na kojima se izvodi selektivno otkopavanje i selektivno odlaganje soluma (plodni sloj zemlje). Mali broj površinskih kopova gline ima adekvatnu tehnologiju eksploatacije i savremenu organizaciju rada, kao npr. površinski kopovi “Potisje” Kanjiža, “Toza Marković” Kikinda i “Polet” Novi Bečej.

“Toza Marković” iz Kikinde je od 1986.god uvođenjem transportera sa gumenom trakom za transport gline sa površinskog kopa do pogona za preradu, učinio značajan korak za kontinuiranu eksploataciju gline.

“Potisje” iz Kanjiže je 2000.god pustio u rad jedan od najsavremenijih tehnoloških sistema za otkopavanje, transport i odlaganje gline. BTO kompleks (bager-transporter-odlagač), koji tehnološki objedinjava otkopavanje i utovar na površinskom kopu, transpoort i odlaganje gline na odlagalištu u fabričkom krugu, čine 4 bagera vedričara, 6 transportera klase 800 mm, ukupne dužine oko 3.000 m i odlagač klase 800 mm. Nadzor i upravljanje BTO kompleksom obavlja se daljinski u realnom vremenu, preko računarskog informacionog sistema. Prvi put u svetu, na ovoj klasi objekata, primenjen je satelitski globalni pozicioni sistem (GPS) za navigaciju i pozicioniranje mobilnih mašina BTO kompleksa i za premer prostora. Takođe, prvi put je primenjen hibridni komunikacioni sistem kombinovanjem kablovskih i radio-veza. U Kanjiži su uveli još jednu novinu, naime 2003.god povećali su dužinu otkopnog fronta sa 500 na 1000 m. Izgrađen je pogon za suvo mlevenje rovne sirovine.

“Polet” iz Novog Bečeja primenjuje savremenu koncepciju prerade rovne sirovine, od njenog doziranja do odlaganja u basen za odležavanje.

Ugradnjom nove opreme 1997.god i automatizacijom procesa, “Sloga” iz Novog Pazara obezbedila je pripremu mineralne sirovine sa ujednačenim hemijskim i meneralnim sastavom, granulacijom i vlažnošću.

Velike mogućnosti korišćenja gline nalaze se u otkrivci na površinskim kopovima uglja EPS. Identična je situacija sa jalovinom koja nastaje u preradi uglja prilikom pranja.

Antropogeni efekti eksploatacije gline :

Površinskom eksploatacijom glina, u Srbiji je degradirano oko 850 ha zemljišta, a rekultivisano je manje od 20%. Osnovni problem površinske eksploatacije glina je depresija. Rekultivacijom, revitalizacijom i prostornim uređenjem degradirane površine treba vratiti prvobitnoj nameni. Primeri projektnih rešenja rekultivacije i prostornog uređenja površinskih kopova “Majdan I”, “Majdan II” i “Majdan III”, “Potisja” i površinskog kopa “Garajevac-Zapad” i “Polet” Novi Bečej, to u potpunosti potvrđuju. Pri rekultivaciji i prostornom uređenju dominiraju rešenja sa kombinacijama akvatičnih, parkovnih i šumskih struktura, a ovi prostori su uglavnom namenjani rekreaciji, sportu, ribolovu i turizmu.

autori : Slobodan Vujić i Vladimir Simić

Rudarsko-geološki fakultet, Univerzieta u Beogradu

izvor (Pregled-Građevina, novembar 2005)

Polet a.d. Novi Bečej

Sloga a.d. Novi Pazar

Rudarsko geološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Toza Marković Kikinda

Wienerberger doo Kanjiža

glina

kaolinska glina

Aranđelovački basen

Kolubarski basen

Vlašićki basen

Baroševac

Dren

Metriš

vatrostalna glina

Lazine

Košarno

Rudovica

paljena glina

Vrbica

Ćirinac

Bukovik

Crvenka

keramička glina

Kisela voda

Boj brdo

Jovanovića brdo

tamna keramička glina

Slatina

povlatni kvarcni pesak

Savića mala

Jadarska Lešnica

plastična keramička glina

Donje Crnjiljevo

eluvijalna

Lešnica

deluvijalno-proluvijalna

aluvijalno-barska

Bečej-Rit

aluvijalno-barsko-lesna

aluvijalno-jezerska

Kubršnica

Stalać

Srpski Miletić

Sremski Karlovci

Čerević

Jasenovo

Uljma

Višnjica

Vinča

Kostolački basen

lesno aluvijalna

Golubinci

lesno-aluvijalna-barska

solum

eksploatacija gline

BTO kompleks

GPS

suvo mlevenje

rovna sirovina

EPS

jalovina

depresija zemljišta

rekultivacija

Majdan I

Majdan II

Majdan III

Garajevac-Zapad

Slobodan Vujić

Vladimir Simić