Đerdap i Lepenski vir zajedno na listu UNESCO

Golubac

Profesor Branislav Krstić, nekadašnji savezni savetnik u vladi Jugoslavije za urbanizam, prostorno uređenje i baštinu, nedavno je pokrenuo inicijativu da se Lepenski vir, kao jedna od najblistavijih kultura iz praistorije čoveka upiše u svetsku baštinu UNESCO. Njegov predlog je da se Lepenski vir i klisura Đerdap na Dunavu predlože za upis u svetsku baštinu kao integralno kulturno i prirodno dobro.

Krstić navodi da je u svojoj knjizi "Spomenička baština kao svjedočanstvo prošlosti" ("Službeni glasnik", 2010) utvrdio da su spomenički kompleksi neuporedivo vrednije svedočenje o prošlosti od pojedinačnih spomenika. Ne samo što potpunije tumače kulture i istorijska razdoblja, nego su i značajan činilac savremenog razvoja.

Sagovornik podseća da je na Drugom zasedanju Komiteta za svetsku baštinu još 1977. godine predložio da se uspostavi integralno kulturno i prirodno dobro, što je usvojeno.

– Predlog sam podneo u nameri da Jugoslavija predloži Ohrid sa Ohridskim jezerom kao integralno dobro (Ohrid sam nije imao uslove). To prvo integralno dobro upisano je 1979. u spisak svetske baštine – kaže Krstić.

Navodeći razloge zbog kojih Lepenski vir i Đerdap imaju uslove da budu proglašeni integralnim dobrom svetske baštine, Krstić ističe da je naselje Lepenski vir (7.000. do 5.500. godina pre n. e.) nastalo na desnoj obali Đerdapske klisure, na putu naseljavanja stanovnika iz Male Azije, preko Crnog mora, u srednju Evropu. Svedočanstvo je jedne od najstarijih evropskih kultura mezolita i neolita. Jedinstveno je po tome što, šest milenija pre naše ere, svedoči o naselju s relativno visokim stepenom stambene i urbane kulture i što ostavlja skulpturu ljudske figure neraščlanjenog tela sabijenog u kamen oblutka.

– Đerdap je bio limes Rimske imperije, potom i Vizantijskog carstva. To je bio sistem utvrđenja na određenim odstojanjima povezanim vojnom cestom. Značaj gradnje označavaju table brojnih rimskih imperatora (najpoznatija je Trajanova). Među ovim utvrđenjima (od kojih su mnoga potopljena) pažnju privlače Golubac na ulazu i Fetislam na izlazu u Đerdapsku klisuru. I jedno i drugo su i srednjovekovna utvrđenja i granične tvrđave u borbama Osmanske i habzburške imperije. Zajednički imenitelj, koga posebno ističe profesor Krstić, jeste da sva ova utvrđenja obeležavaju, skoro dva milenijuma, graničnu liniju na kojoj se prelama istorija Balkana – govori Krstić, i napominje da je 20. vek dodao ovoj prirodno-kulturnoj celini hidroelektranu Đerdap jedan kao monumentalni spomenik industrijalizacije i elektrifikacije zemlje.

Branislav Krstić napominje da je u toku proces usvajanja "Dunavske strategije", makroregionalnog projekta Evropske unije.

– Način na koji su Đerdap i Lepenski vir zapisani u "Strategiji" bitno se razlikuje od načina na koji su stručno obrazloženi u ovom predlogu. Ostavljam po strani da su dati kao spomenički fragmenti, van društveno-istorijskog konteksta i uzimam samo primer Lepenskog vira. Pominje se u okviru "projekata razvoja marina", koje poseduju više opština, pa i opština Majdanpek (arheološki lokalitet Lepenski vir sa pristaništem). I dalje, "izrada prostornog plana za Nacionalni park Đerdap"; unutar njega je Lepenski vir, ali se ne pominje. Zaključak sledi: Lepenski vir kao dobro svetske baštine vlada ne vidi u dogledno vreme – zaključuje Krstić i postavlja pitanje: Da li Srbija namerava da Lepenski vir i dalje ostane samo arheološki lokalitet i da ga Evropi marginalizovano predstavlja kao element u Nacionalnom parku?

– Predlažem nadležnom organu države da podnese zahtev za njihov upis kao integralnog dobra u spisak svetske baštine. Verujem da će ministar kulture Srbije Nebojša Bradić biti naklonjen ovom predlogu. Predlažem ministru kulture, ako u načelu prihvati predlog, da obrazuje manju grupu od ličnosti koje imaju reference u ostvarivanju odgovarajućih kreativnih projekata – kaže Branislav Krstić i podseća da bi ovaj predeo, u meri mogućeg (radovi u Muzeju Lepenskog vira su veoma odmakli, a novac za revitalizaciju Golupca je obezbeđen u Briselu) mogao da bude predstavljen iduće godine, kada će Srbija sa UNESCO biti domaćin skupa predsednika zemalja Jugoistočne Evrope na temu kulturne baštine.

(Napomena: tekst je u potpunosti preuzet iz lista "Politika" od 28.12.2010.)