Italija prva u Evropi po broju oznaka zaštićenog porekla - Potvrda kvaliteta i jedinstvenih karakteristika proizvoda

Italijanska kuhinja širom sveta uživa reputaciju kakvom se malo koja zemlja može pohvaliti. U pitanju je visok kvalitet, ali i "aura" posebnosti ukusa, boja, mirisa u italijanskom tanjiru ili čaši. Iza kvaliteta stoje vekovi pažljivo čuvane tradicije i težnja ka savršenstvu, dok autentičnom doživljaju za sva čula doprinosi i onaj poseban osećaj Italijana za eleganciju i stil. Uz takve karakteristike nimalo ne čudi što je Italija ubedljivo prva u Evropi po broju oznaka zaštićenog porekla proizvoda. Ima ih tri – ime porekla (engleski PDO, na italijanskom DOP), geografska oznaka (engl. PGI, ital. IGP), i garantovano tradicionalni specijalitet (engl. TSG, ital. STG).

Ove oznake, osim što su potvrda kvaliteta, odslikavaju i štite regionalnu kulturu i jedinstvene karakteristike proizvoda vezane za određenu teritoriju, koje se nigde ne smeju ponoviti ili kopirati. To bi, ukratko, bilo značenje pomenutih oznaka, a one opet služe da na vrlo jednostavan način potvrde autentičnost određenog proizvoda.

Prema podacima QUALIVITA (Fondacije za zaštitu i vrednovanje kvaliteta pojloprivredno-prehrambenih proizvoda) i ISMEA instituta za istraživanje u toj oblasti, Italija je završila prethodnu godinu sa ukupno 278 prehrambenih proizvoda koji nose oznake zaštićenog imena i geografskog porekla, a tu su i dva proizvoda sa STG oznakom – sir mocarela i pizza napoletana. U ovu brojku nisu uračunata vina, koja Italiji donose još 523 oznake. Kada se obe cifre uzmu u obzir, i uporede sa ukupnim brojem zaštićenih proizvoda na nivou EU - ukupno 2.871 proizvod, jasno je koliko Italija prednjači u odnosu na ostale konkurente. Ukupna vrednost italijanskih proizvoda sa ovim oznakama, prema poslednjim raspoloživim potpunim podacima (za 2014. godinu) dostigla je 13,4 mlrd EUR (vina neznatno prednjače sa 7 mlrd EUR), što je više za 4% na godišnjem nivou. Od izvoza su inkasirali 7,1 mlrd EUR, ili 8,2% više nego godinu dana ranije, s tim što vinima ovde pripada mnogo veći deo od 4,3 mlrd EUR.

Sektor sa najvećim brojem zaštićenih proizvoda je vinski, a kada je hrana u pitanju, to su voće, povrće i žitarice (više od stotinu), sirevi, esktra-devičansko maslinovo ulje i mesne prerađevine. Regioni sa najviše zaštićenih proizvoda su Emilija Romanja i Veneto.

Zahvaljujući terminologiji oznaka, zaštićeno geografsko poreklo vrlo striktno vezuje proizvod sa određenim podnebljem, dok ime porekla više označava kvalitet i posebna svojstva isključivo i bitno uslovljena geografskom sredinom, uključujući i prirodne i ljudske faktore. To, između ostalog, omogućava i malim proizvođačima u konkurenciji za oznaku, jednake šanse kao i velikim, pa su danas i proizvodi malog "dometa" poznati isto kao i veliki – recimo, pršut iz Parme, provolone i pekorino poznati su isto koliko i kapari iz Pantelerije ili pastrmka iz Trentina.

Iako se sve češće čuju glasovi da bi izdavanje ovih oznaka trebalo ograničiti, uz ocene kako brojke ubrzano rastu, a cela ideja gubi smisao, ono je očigledno bitnije upravo manjim proizvođačima, jer oni često nemaju bolju priliku da se za njih čuje na međunarodnom tržištu. A upravo bi njima mnogi da ograniče pristup, uz obrazloženje da sertifikate o zaštićenom poreklu ne bi trebalo trivijalizovati.

Drugi razlog koji je doveo do bure među postojećim i potencijalnim vlasnicima oznaka je taj što se mnoge zemlje danas glože oko vlasništva nad nekim proizvodima koji su vremenom, demografskim kretanjima, razvojem tehnologije, globalizacijom, postali "opšti". Lista je zanimljiva, i poduža, ali jedan od primera čija su žrtva bili i srpski proizvođači je feta sir. Nekoliko zemalja je svojatalo naziv i klelo se da su originalni proizvođači, dok ipak nije pala odluka da je feta ime koje isključivo mogu da koriste Grci.

Postupak za zaštitu i registraciju proizvoda oznakom geografskog porekla pokreću sami proizvođači, najčešće udruženja. Da bi se zaštitio njihov proizvod na međunarodnom ili nivou EU, moraju prvo da ga zaštite na nacionalnom. Isto pravilo važi i za takozvane treće zemlje. Tako je Srbija, iako se ajvar pravi u mnogim zemljama okruženja, zaštitila leskovački ajvar, zahvaljujući posebnoj tehnologiji proizvodnje. I "šljivovica", kao reč koju su mnoge zemlje koristile za rakiju od šljiva, više nije zaštićena geografska oznaka u EU. Ali "srpska šljivovica" jeste.

U Srbiji je imenom porekla ili geografskom oznakom na nacionalnom nivou do sada zaštićeno 54 proizvoda, kaže nam Zoran Dragojević, rukovodilac Grupe za dizajn i oznake geografskog porekla Zavoda za intelektualnu svojinu Srbije. Najviše je poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda, a osim gorepomenutih, tu su ariljska malina, somborski sir, užička pršuta, homoljski med, sremski kulen, rtanjski čaj, futoški kupus, valjevski duvan-čvarci... Putem Lisabonskog sporazuma o međunarodnoj zaštiti imena porekla proizvoda, međunarodno su zaštićena samo tri srpska proizvoda: leskovački domaći ajvar, homoljski med i vino "bermet".

Zaštićeno ime ili poreklo, naročito u prehrambenoj industriji, više i nije stvar prestiža koliko bitno oruđe u konkurentskoj trci za potrošače. Geografske oznake donose dodatnu vrednost samom proizvodu, što mu, s jedne strane donosi lakši "prolaz" do potrošača, a s druge, i najvažnije, veću zaradu. Prema Lisabonskoj konvenciji, ovi proizvodi ne podležu carinskim barijerama, i ne postoje propisane kvote za njihov izvoz. Računica je sasvim jednostavna, i vrlo očigledna na otvorenom tržištu EU.

Kopije zaštićenih proizvoda

Ono što postaje problem, naročito velikim proizvođačima čiji su brendovi ili proizvodi vlasnici zaštićenih oznaka, jeste to što se pojavljuje sve više malih i nepoznatih proizvođača koji imitiraju zaštićene proizvode, po izgledu, prezentaciji ili pakovanju, a zapravo nemaju ni približan kvalitet. Problem je, kažu proizvođači, što se na taj način čini nepopravljiva šteta svima – od potrošača do proizvođača, s tim što ovi poslednji pritom i finansijski gube. Predstavnici konzoricijuma Grana Padano su, recimo, izračunali da su na ovaj način pretrpeli gubitak od jedne milijarde evra, od kojih samo u Italiji 300 mil EUR.

Predstavnici italijanskih konzorcijuma (koji u ime svojih proizvođača apliciraju za oznake) i ministarstva poljoprivrede, nedavno su održali okrugli sto kako bi se postigao dogovor izmedu ministarstva i velikih distributera u zemlji o promociji proizvoda sa zaštićenim imenom i geografskim poreklom, kojim bi se obezbedilo više i jasnije definisanog prostora na prodajnim mestima kvalitetnim i zaštićenim poljoprivredno-prehrambenim proizvodima.